فکری برای فضای مجازی فرزندان کنیم

در مقالات و برنامه‌های تربیتی بار‌ها به موضوع فضای مجازی و کودکان پرداخته‌ایم و در اغلب آن‌ها بر روی محدودیت‌های سنی و نحوه نظارت والدین بر استفاده صحیح فرزندشان از وسایل الکترونیکی همچون موبایل و تبلت تاکید شده است. اما آمار‌ها و گزارش‌هایی که مربوط به پیامد‌های فضای مجازی در خانواده است محدود به استفاده نادرست فرزندان نمی‌شود و نقش پدران و مادران نیز در معرض خطر قرار گرفته است. سوال این است که اگر قرار است والدین بر رفتار فرزندانشان در فضای مجازی نظارت کنند، چه کسانی بر رفتار والدین نظارت خواهند کرد؟ فضای مجازی چه سهمی از زندگی پدر‌ها دارد و چگونه می‌تواند زنان را از ایفای نقش مادری محروم کند؟ زمانی‌که شما مشغول چک کردن شبکه‌های اجتماعی مختلف هستید و پست‌های جدیدی را به اشتراک می‌گذارید فرزندتان کجاست و چه موضوعاتی او را تهدید می‌کند؟
بیشترین سهم استفاده از شبکه‌های اجتماعی
پژوهش‌های چند سال گذشته ایسپا نشان می‌دهد بیشترین سهم استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در کشور با سهم ۲۸.۲ درصدی متعلق به زنان خانه‌دار بوده است. طبیعی است که زنان خانه‌دار به دلیل فراغت و زمان آزاد بیشتری که دارند فرصت بیشتری نیز برای حضور در فضای مجازی داشته باشند، اما آیا برای این زمان بیشتر سقفی در نظر گرفته شده است؟ زنان خانه‌دار در طول روز وقت زیادی را صرف گروه‌ها و کانال‌های تلگرامی می‌کنند. از گروه همکلاسان قدیم مدرسه و دانشگاه گرفته تا گروه‌های دوستی و فامیلی. کانال‌های آموزش حرفه‌ای خیاطی، آشپزی، همسرداری و حتی تربیت فرزند هم هر روز پر است از آموزش‌های جدید و توصیه‌هایی برای زندگی بهتر که در لا به‌لای آن تبلیغ ده‌ها کانال تبلیغی و آموزشی دیگر نیز به چشم می‌خورد. این در کنار دنیای جذاب و فریبنده اینستاگرام است. اینستاگرام هر آنچه برای سرگرمی یک خانم خانه‌دار در اوقات فراغتش جذاب است را عرضه می‌کند. از دنیای مد و آخرین مدل‌های لباس و کیف و کفش گرفته تا آموزش حرفه‌ای خودآرایی، شیک‌ترین دکوراسیون منزل، تزئیین دسر‌ها و آموزش غذا‌های رنگارنگ، شاخ‌های اینستاگرامی شامل پرنس و پرنسس‌های کوچک و البته صفحات مربوط به آخرین اخبار هنرمندان و سلبریتی‌ها. البته همه این‌ها در کنار سرگرمی جذاب و قدیمی ورق زدن آلبوم شخصی دوستان و آشنایان است که با وجود اینستاگرام این آلبوم آخرین و به روزترین تصاویر و فیلم‌ها را برای دنبال‌کنندگان عرضه می‌کند و اطلاعات و آماری کامل و مستند از مهم‌ترین رویداد‌های زندگی افرادی که میشناسیم؛ همچون فارغ التحصیلی، ازدواج، تولد فرزند و ... در اختیارمان می‌گذارد. در این اوضاع فقط شبکه اجتماعی اینستاگرام به تنهایی قادر است آن قدر سهم زیادی از فراغت یک زن را اشغال کند که یک خانم خانه‌دار را در حد یک فرد دوشغله، درگیر و پر مشغله کند. همیشه افرادی که وقت آزاد بیشتری دارند طعمه‌های بهتری برای شبکه‌های اجتماعی محسوب می‌شوند. خبر‌های این شبکه‌ها برای طرفدارانشان هر روز به روز می‌شوند و صفحات داغ آن‌ها هیچ‌گاه از تنور نمی-افتند. در این صورت دیگر زنان باید نقش همسری و مادری خود را با نقش فعالانه خود در شبکه‌های اجتماعی تقسیم کنند.
اولویت‌های تصنعی
در دنیای مجازی مادری زرنگ‌تر به شمار می‌آید که در عین حال که یک یا چند فرزند خردسال در خانه دارد همواره صفحه اجتماعی خود را به روز می‌کند و در گروه‌های اجتماعی با لایک‌ها و ارسال پست‌های متعدد مشارکتی فعال دارد! اما فرزندان این عصر هر روز محروم‌تر می‌شوند. بعد از آگاهی یافتن از بارداری شاید اولین چیزی که ذهن مادران فعال مجازی را درگیر می‌کند آن است که با انتخاب کدام عکس ابهام‌انگیز مخاطبان شبکه‌های اجتماعی خود را از این خبر مطلع سازم و شادی خود را با آن‌ها تقسیم کنم. در دوران بارداری سرچ کردن درباره شیک‌ترین سیسمونی‌ها، برند‌ها و ژست‌های عکاسی دوران بارداری وقت صحبت‌های عاطفی مادر و فرزند را می‌گیرد. تولد فرزند برای برخی آغازی است برای تبدیل کردن پیج خود به یک پیج تجاری و از همان دوران نوزادی، فرزندشان را به یکی از اینفلوئنسر‌های اینستاگرامی تبدیل می‌کنند.
بی‌صبرانه منتظر خواب کودک هستند تا بتوانند در فرصت محدودی که دارند سری به شبکه‌های اجتماعی بزنند و صفحه خود را به روز کنند. مادران گوشی به دست در کنار فرزندنشان به دنبال شکار لحظه‌ها هستند تا بتوانند زیبایی و شیطنت‌های شیرین او را به رخ دنیای مجازی بکشانند. اما تعداد رقبا هر روز بیشتر می‌شود و عقب ماندن از مادران دیگر حسی از افسردگی و حسادت به همراه دارد. هر چند که لایک‌ها و کامنت‌های مجازی از سطحی‌ترین نوع تحسین‌ها به شمار می‌رود، اما ارزش آن برای برخی فعالان مجازی به قدری بالا است که خرید و فروش آن رایج شده هستند.
خطرات استفاده بیش از حد از فضای مجازی
پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد بزرگسالان به‌طور متوسط گوشی‌های هوشمند خود را هر روز بین ۸۰ تا ۲۰۰ بار نگاه می‌کنند. برای مثال، نگاه‌کردن به گوشی‌تان زمانی‌که به نوزاد شیر می‌دهید، نوزاد و مغز درحال‌رشد او را از لحظات حیاتی اتصال و محبت محروم می‌کند. کودکان در سنین بالاتر نیز از تقسیم زمان و توجه مادرانشان با فضای مجازی رضایت ندارند. نتایج علمی پژوهشگرانِ رشته‌های اطفال، رشد کودک و مردم‌شناسی در مورد نحوۀ تعامل کودکان و مراقبان آن‌ها با فناوری‌های همراه نشان می‌دهد مراقبان هرچه بیشتر مجذوب گوشی‌های هوشمند خود بودند، رفتارشان با کودکان همراهشان خشن‌تر بود. اضطراب، افسردگی، کج‌خلقی و درگیر شدن در فضای مجازی و مواجه شدن با موضوعاتی که متناسب سن آن‌ها نیست خطرات دیگری است که این کودکان را تهدید می‌کند. در این شرایط استفاده محدود و قانونمند از گوشی‌های هوشمند برای والدین نیز ضروری است. هر چند شاید خداحافظی با دنیای مجازی برای بسیاری از مادران مقدور نباشد، اما با یک تقسیم عادلانه زمان میان امور مختلف، بسته به میزان اهمیتشان، مادران می‌توانند وقت بیشتری را صرف داشتن یک رابطه صحیح و مادرانه با فرزندشان داشته باشند.